Eerste hulp bij schendingen van de arbeidsrechten van clandestiene werknemers

Nogmaals: waarom spreken over werksituaties?

Heel wat mensen zonder wettig verblijf hebben in eerste instantie geen specifieke vragen rond arbeidsrechten. Dit kan zijn omdat ze hun rechten niet kennen, omdat ze andere prioriteiten hebben of omdat ze niet geïnteresseerd zijn om een gespecialiseerde dienst aan te spreken. De juiste informatie kan er nochtans voor zorgen dat ze in probleemsituaties wel hulp gaan zoeken, en dat bepaalde problemen zelfs kunnen worden voorkomen.

Werksituaties kunnen erg verschillen, ook op de clandestiene arbeidsmarkt. Meestal worden niet alle arbeidsrechten gerespecteerd, maar dat betekent niet dat de persoon in kwestie dat als problematisch beschouwt. En vooral: in veel gevallen is er geen alternatief voor een slechte werksituatie (zie stap 1 begrijpen).

Toch heeft het zin te spreken over hun werksituatie:

• Sommige werksituaties worden door mensen zonder meer aangenomen en aanvaard omdát ze hun rechten niet kennen. Informatie over arbeidsrechten is voor deze groep een eerste vorm van preventie tegen misbruik. Ze geeft werknemers een referentiepunt wanneer ze met werkgevers onderhandelen over arbeidsvoorwaarden.
• Als werksituatie in de ervaring van de werknemer wél problematisch worden, is het goed dat die werknemer weet dat er iemand is met wie hierover kan gecommuniceerd worden. Als de werknemer van zijn hulpverlener hoort dat hij/zij interesse betoont voor zijn werksituatie, is de kans groter dat in geval van nood hulp wordt gezocht.
• Wanneer er zich problemen stellen, is het vaak erg moeilijk er nog iets aan te doen. Het is beter dat de betrokkenen zich van bij de start van hun tewerkstelling tot op zekere hoogte wapenen tegen misbruik:
  • Door goed geïnformeerd te zijn over hun werkgever, de plek waar ze werken en eventuele medewerkers (meewerkende bedrijven) en klanten van de werkgever. Zo wordt het makkelijker om in geval van problemen een verhaal te reconstrueren, bewijzen aan te voeren en te bepalen tegen en tot wie men zich moet richten.

• Bepaalde types tewerkstellingssystemen zijn erg risicovol voor werknemers zonder papieren. Het is beter dat ze daarvan op de hoogte zijn: situaties met schijnzelfstandigheid, valse paspoorten, onderaanneming… Vaak gaat het over ‘grijze’ systemen. Een werknemer ronselt bv. een aantal collega’s voor zijn werkgever, of het loon wordt uitbetaald via een van de werknemers. De werkgever kan dan achteraf beweren dat die persoon eigenlijk een onderaannemer was, en zo de verantwoordelijkheid van zich proberen af te schuiven.

Volgende hoofdstuk:
Stap voor stap