Eerste hulp bij schendingen van de arbeidsrechten van clandestiene werknemers
Situatie 1: de werknemer beslist zelf stappen te zetten
Gezien de vele dilemma’s en de kleine manoeuvreerruimte waarover een werknemer zonder papieren beschikt, is het beste uitgangspunt dat, wat er ook ondernomen wordt, de werknemer zelf beslist over de stappen die gezet worden.
Het is mogelijk dat je met situaties wordt geconfronteerd die voor jou onaanvaardbaar lijken. Maar misschien heeft de werknemer geen alternatieven of andere redenen om situatie te laten voor wat ze is (zie stap 1 begrijpen). In dat geval kan een tussenkomst ervoor zorgen dat de werknemer uiteindelijk nog slechter af is. Mogelijk zijn er elementen die jou niet worden verteld, maar die de beslissing van de werknemer sterk motiveren.
Daarnaast is het mogelijk dat een stap die je zet voor één werknemer, gevolgen heeft voor collega’s die niet om je hulp hebben gevraagd. Een voorbeeld:
Lisa en Jose werkten samen voor een onderaannemer van een groot poetsbedrijf. Die onderaannemer betaalde lonen van werknemers na een tijdje systematisch niet meer uit, en verving die werknemers dan door nieuwe. Lisa en Jose zouden terugkeren naar hun herkomstland Brazilië en wilden wat ondernemen tegen hun malafide werkgever. We besloten om te spreken met het grote poetsbedrijf dat bij hun werkgever klant was. Het gevolg was waarschijnlijk wel dat het poetsbedrijf het contract met die onderaannemer zou opzeggen, en dat de mensen die daar nog werkten hun job zouden verliezen. We hebben Lisa en Jose duidelijk ingelicht over de mogelijke gevolgen. Maar Lisa en Jose besloten dat het belangrijkste was dat hun werkgever gestopt werd, en dat we toch contact mochten opnemen met het grote poetsbedrijf. Met de vakbonden spraken we af dat eventuele gedupeerde werknemers later nog contact met hen mochten opnemen.
In dit geval beslisten de werknemers dus wel om iets te ondernemen, ondanks de mogelijke gevolgen. Het is echter net zo goed mogelijk dat ze beslissen om niets te doen om hun collega’s niet te schaden. Indien je in zo’n geval toch ingrijpt, bijvoorbeeld door de arbeidsinspectie in te lichten, is er een groot risico dat het vertrouwen tussen jou en de werknemers ernstig wordt geschaad, en dat je nadien met hen of hun kennissen nooit nog het gesprek over werk zal kunnen voeren. Als je de beslissing aan de werknemers laat, is er wel nog een mogelijkheid dat zij vroeg of laat beslissen om iets te ondernemen, en dat ze je opnieuw komen opzoeken.
Wat kun je doen?
Beslis in overleg met de werknemer wat de volgende stap is:
- Bemiddelen met de werkgever: Dit is de meest aangewezen stap als het gaat om loondiefstal (achterstallig loon) met kleine bedragen, of als de werknemer het probleem vooral snel opgelost wil zien. Soms heeft de werknemer deze stap ook nodig om te kunnen beslissen om verdere, meer officiële stappen te zetten. Een duidelijke weigering van de werkgever om de zaak in der minne te regelen is voor een werknemer soms de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen. Daarom kan het ook in heel ernstige en dramatische situaties nuttig zijn om eerst een bemiddelingspoging te ondernemen. Het is altijd zinvol om de werkgever op te bellen in de aanwezigheid van de werknemer, zodat de werknemer kan meeluisteren.
- Als je beslist om de werkgever te ontmoeten in het kader van een bemiddeling, houd je rekening met enkele aspecten van veiligheid. Het gaat immers om een conflictsituatie. Zowel bij werknemers als werkgevers kan er sprake zijn van een gespannen situatie en kunnen vormen van agressief gedrag voorkomen. Ontmoet daarom werkgevers bij voorkeur op plaatsen waar nog andere mensen aanwezig zijn. Om gespannen situaties te voorkomen, kan het ook beter zijn om werknemers en werkgevers apart te ontmoeten.
- Stel voor jezelf duidelijke handelingsprincipes op over hoe je met deze situaties omgaat, en wat je wel en niet doet. Het moet duidelijk blijven dat je zelf niet betrokken bent bij de clandestiene werkrelatie of het conflict. Je kunt de werknemer hieromtrent een verklaring laten ondertekenen vooraleer je stappen onderneemt. Laat bij elke overhandiging van geld dat via jouw tussenkomst uitbetaald wordt documenten ondertekenen waaruit blijkt wat de bedoeling is van de transactie en voor wie het geld bestemd is. Zolang het gaat om loon voor gepresteerde arbeid, en jij op geen enkele manier bij de organisatie van de tewerkstelling betrokken bent, gaat het om geld waar de werknemer recht op heeft, en blijf je binnen het wettelijk kader.
- In gevallen waar er sprake is van heel grote sommen loondiefstal, van agressief gedrag op de werkvloer of stevige bewijzen van zwartwerk, kan er beslist worden meteen naar de inspectie of de rechter te stappen. Soms willen werknemers de werkgever vooral aansprakelijk stellen, en is dat belangrijker voor hen dan snel hun geld krijgen. Ook dan krijgt een officiële procedure misschien de voorkeur. Ga bij gevallen van heel ernstig misbruik na of er misschien sprake is van mensenhandel.
- Een officiële procedure moet opgevolgd worden tot er een beslissing is. Als hulpverlener kun je de werknemer helpen om professionele begeleiding te krijgen, via bv. een advocaat. Je kunt eventueel zelf een oogje in het zeil blijven houden. Je kunt ook een belangrijke rol spelen bij het verder voorbereiden van een goed dossier.
- Om je nog beter te informeren in je bemiddelingstaak en eventuele ondersteuning van officiële procedures, heeft OR.C.A. een juridische handleiding gemaakt.
Yura was aan de slag binnen het huishouden van een Belgische dame. Ze kwam er sinds 1992 tweemaal per week langs. Na meer dan 10 jaar dienst werd ze ontslagen. Ze kwam langs bij OR.C.A. en vroeg wat de mogelijkheden waren om een ontslagvergoeding te krijgen en het vakantiegeld dat ze altijd maar deels ontving. Toen OR.C.A. belde met de werkgeefster, was die uiterst verbaasd dat mensen die in het zwart werken ook rechten hadden. Na enig overleg en een tussenkomst van de advocaat van de werkgeefster ging ze akkoord om een deel van de ontslagvergoeding en het achterstallige vakantiegeld te betalen.
Reacties
Volgende hoofdstuk:
Situatie 2: je neemt zelf het initiatief
